Türk - Mogol Kültür Dairesi | Cengiz - Name Destani
Ortaasya'da yasayan Türk boylari arasinda XIII. yüzyilda dogup gelismistir. Cengiz nâme Mogol hükümdari Cengiz'in hayati, kisiligi ve fetihleri ile ilgili olarak Cengiz'in ogullari tarafindan idare edilen Türkler tarafindan meydana getirilmistir. Orta Asya'da yasayan Türkler özellikle de Baskurd, Kazak ve Kirgiz Türkleri, Cengiz destanini çok severek günümüze kadar yasatmislardir. Cengiz-nâme'de, Cengiz bir Türk kahramani olarak kabul edilmekte ve hikâye Türk tarihi gibi anlatilmaktadir.
Cengiz, Uygur Türeyis destaninin kahramanlari gibi gün isigi ile Kurt-Tanri'nin çocugu olarak dogar. Cengiz-nâme, Mogol Hanlarinin destanî tarihi olarak kabul edildiginden tarih arastiricilarinin da dikkatini çekmistir. XVII. yüzyilda Orta Asya Türkçesinin degerli yazari Ebü'l Gâzi Bahadir Han, “secere-i Türk” adli eserinde “Cengiz-Nâme”nin 17 varyantini tesbit ettigini söylemektedir. Bu bilgi, bu destanin, Orta Asya'daki Türkler arasindaki yayginligini göstermektedir.
Orta Asya Türkleri, Cengiz'i islâm kahramani olarak da görmüsler ve ona kutsallik atfetmislerdir. Batidaki Türkler tarafindan ise Cengiz hiç sevilmemistir. Arap tarihçilerinin, bu hükümdari islâm düsmani olarak göstermeleri ve tarihî olaylar onun sevilmemesinde etkili olmustur. Mogollarin Anadolu ? ya saldirgan biçimde gelip ortaligi yakip yikmalari, Bagdat'in önce Hülâgu daha sonra Timurlenk tarafindan yakilip yikilmasi, Timurlenk'in Yildirim Beyazid'la sebebsiz savasi gibi ta rihi gerçekler, Cengiz'in de diger Mogollar gibi sevilmemesine sebeb olmustur. Cengiz-Nâme batida yasayan Türkler'in hafiza ve gönüllerinde yer almamistir. “Cengiz-Nâme”nin Orta Asya Türkleri arasinda bir diger adi da ” Dâstân-i Nesl-i Cengiz Han”dir. Edige Bu destanda XIII yüzyilda Hazar denizi kiyisinda kurulan Altinordu Hanliginin XV. yüzyilda Timurlular tarafindan yikilisi anlatilmaktadir.
Destanin adi, Altinordu Hani ve bu destanin kahramani Edige Mirza Bahadir'a atfen verilmistir. Edige Mirza Bahadir'in devletini ayakta tutabilmek için yaptigi büyük mücadeleler, ölümünden sonra XV. yüzyilda destan haline getirilmistir. 1820 ' yilindan itibaren yaziya geçirilen Edige destaninin Kazak-Kirgiz, Kirim, Nogay, Türkmen, Kara Kalpak, Baskirt olmak üzere alti riv âyeti tesbit edilmistir Çesitli Türk guruplar arasinda Alp Er Tunga ve Oguz Kagan gibi ilk Türk destanlarinin izlerini tasiyan Türk kahramanlik dtünya görüsünü temsil eden burada bahsi geçenler kadar yayginlasmamis ortak edebiyat gelenegi içinde yer almamis pek çok baska destan örnegi bulunmaktadir.
Osmanli sahasinda destandan hikâyeye geçiste ara türler olarak da nitelendirilen çok taninmis ve bir çok Türk topluluklarinca da bilinen Köroglu örnegi yaninda daha sinirli alanlarda tesbit edilen Danismendname , Battalname gibi ilgi çekici örnekler de bulunmaktadir.
